Wypłacalność opisuje, czy firma jest w stanie terminowo obsługiwać zadłużenie w długim horyzoncie. To perspektywa szersza niż płynność (krótkoterminowa gotówka vs zobowiązania) i inna niż sama dźwignia (relacja długu do kapitału). Kluczem jest spójne spojrzenie na trzy dokumenty: bilans, rachunek zysków i strat oraz rachunek przepływów pieniężnych. Dopiero razem dają wiarygodny obraz.
W praktyce oznacza to dwie rzeczy. Po pierwsze, nie patrzymy na jeden wskaźnik, lecz na zestaw metryk, które wzajemnie się kontrolują. Po drugie, analizujemy trend (TTM, średnie 3-letnie), a nie pojedynczy rok, który może być zaburzony zdarzeniami jednorazowymi.
Czym wskaźniki wypłacalności różnią się od płynności i dźwigni
Płynność odpowiada na pytanie „czy przetrwam najbliższe 12 miesięcy?”, dźwignia – „jak bardzo polegam na kapitale obcym?”. Wypłacalność łączy oba kierunki i dodaje ocenę zdolności do stałej obsługi kosztu długu. Liczą się więc i wielkości bilansowe (ile długu), i strumienie wynikowo-gotówkowe (z czego go spłacę).
Najważniejsze wskaźniki: definicje, wzory i interpretacja
Debt to Equity (D/E)
Relacja długu oprocentowanego do kapitału własnego. Wzór: D/E = Dług oprocentowany / Kapitał własny. Dane bierzemy z bilansu. Im wyżej, tym cieńsza „poduszka” kapitałowa i większa wrażliwość na wahania wyników.
Debt Ratio i Equity Ratio
Udział zobowiązań oraz kapitału własnego w aktywach ogółem. Wzory: Debt Ratio = Zobowiązania ogółem / Aktywa ogółem, Equity Ratio = Kapitał własny / Aktywa ogółem. Te wskaźniki pokazują, jak „gruby” jest bilans – czy ma własny margines bezpieczeństwa.
Net Debt / Equity
Dług po odjęciu gotówki do kapitału własnego. Wzór: ND/E = (Dług oprocentowany – Gotówka) / Kapitał własny. Metryka „ostrzejsza” niż D/E, bo gotówka działa jak bufor.
Interest Coverage
Pokrycie odsetek wynikiem operacyjnym lub gotówką. Warianty: EBIT/Interest = EBIT / Koszty odsetek, EBITDA/Interest = EBITDA / Koszty odsetek, a wersja gotówkowa FCF/Interest ≈ (CFO – CAPEX) / Odsetki. Im większy mnożnik, tym większy komfort obsługi kosztu długu.
DSCR (Debt Service Coverage Ratio)
Najpełniejsza miara codziennej „nośności” długu. Przykładowy wzór roboczy dla spółek niefinansowych:
DSCR = (EBITDA – CAPEX utrzymaniowy ± zmiany w kapitale obrotowym – podatki gotówkowe) / (Raty kapitałowe + Odsetki).
Gdy DSCR spada w okolice 1,0, firma żyje z miesiąca na miesiąc – jest miejsce na błąd, ale nie na wstrząs.
CFO to Debt (CFO/Dług netto)
Ile lat operacyjnych przepływów potrzeba, by spłacić dług netto. To prosta, a często najbardziej „trzeźwa” miara.
Modele ryzyka upadłości (Altman Z-Score i podobne)
Przydatne jako wczesne ostrzeżenie, jednak to wskaźniki ryzyka bankructwa, nie „czysta” wypłacalność. Traktuj je pomocniczo.
Przykład krok po kroku: Spółka Alfa
Skrócony bilans (tys. zł)
| Pozycja | Kwota |
|---|---|
| Aktywa ogółem | 50 000 |
| Zobowiązania ogółem | 35 000 |
| w tym dług oprocentowany | 28 000 |
| Gotówka i ekwiwalenty | 3 000 |
| Kapitał własny | 15 000 |
Skrócony RZiS (tys. zł)
| Pozycja | Kwota |
|---|---|
| Przychody | 60 000 |
| EBITDA | 10 000 |
| Amortyzacja | 2 000 |
| EBIT | 8 000 |
| Koszty odsetek | 2 500 |
| Podatek gotówkowy | 500 |
| Zysk netto | 4 200 |
Skrócony RPP (tys. zł)
| Pozycja | Kwota |
|---|---|
| CFO (operacyjne) | 7 500 |
| CAPEX łącznie | 3 000 |
| CAPEX utrzymaniowy | 2 000 |
| Spłaty rat kapitałowych | 5 000 |
Najpierw liczymy relacje bilansowe. D/E = 28 000 / 15 000 = 1,87. Debt Ratio = 35 000 / 50 000 = 0,70, Equity Ratio = 0,30. Dług netto wynosi 25 000, zatem ND/E = 25 000 / 15 000 = 1,67. To już spora dźwignia – akceptowalna w biznesach stabilnych, lecz ryzykowna w cyklicznych.
Następnie „nosimy” odsetki wynikiem. EBIT/Interest = 8 000 / 2 500 = 3,2x, EBITDA/Interest = 4,0x. Komfortowo, choć spadek EBIT o 35–40% zepchnąłby pokrycie w strefę dyskomfortu. Wersja gotówkowa daje FCF/Interest ≈ (7 500 – 3 000) / 2 500 = 1,8x – już mniej wygodnie, ale wciąż dodatnio.
Wreszcie DSCR = (10 000 – 2 000 – 500) / (5 000 + 2 500) = 1,00x. To granica bezpieczeństwa: każda gorsza kwartałowa dynamika CFO lub wzrost odsetek zepchnie wskaźnik poniżej 1,0. CFO/Dług netto = 7 500 / 25 000 = 0,30 – prostym językiem: ok. 3,3 roku „czystej” operacyjnej gotówki na spłatę długu netto, gdyby firma niczym innym się nie zajmowała.
Dla przejrzystości zestawmy wyniki:
| Wskaźnik | Wartość | Krótki komentarz |
|---|---|---|
| D/E | 1,87 | Dźwignia podwyższona. |
| ND/E | 1,67 | Gotówka tylko częściowo „amortyzuje” dług. |
| Debt / Equity Ratio | 0,70 / 0,30 | Bilans raczej cienki kapitałowo. |
| EBIT/Interest | 3,2x | Odsetki przykryte, ale wrażliwe na spadek EBIT. |
| EBITDA/Interest | 4,0x | Uwaga na IFRS 16 – nie „koloruj”. |
| FCF/Interest | 1,8x | Prawdziwy bufor gotówkowy jest skromniejszy. |
| DSCR | 1,00x | Zero luzu na wstrząsy. |
| CFO/ND | 0,30 | Około 3,3 roku CFO na spłatę długu netto. |
Jak czytać wyniki: progi, trendy, porównania
Nie ma jednego „dobrego” poziomu dla wszystkich. Produkcja kapitałochłonna dźwiga wyższy D/E niż usługi, a firmy sezonowe prezentują niższy DSCR w dołku sezonu i nadrabiają w szczycie. Dlatego podstawą jest trend TTM oraz porównanie do median branżowych i własnej historii. Pojedynczy rok bywa złudny – jednorazowa sprzedaż aktywów wywinduje CFO i zafałszuje FCF/Interest.
Jeśli szukasz sygnałów ostrzegawczych, zwracaj uwagę na trzy rzeczy: długotrwale DSCR < 1,0, chronicznie niskie EBIT/Interest (<2,0x) w parze z ujemnym CFO oraz ujemny kapitał własny. To układ, który często poprzedza problemy z kowenantami.
Pułapki i korekty, o których łatwo zapomnieć
IFRS 16 potrafi jednocześnie podbić EBITDA i dług – coverage na EBITDA wygląda wtedy lepiej, a D/E gorzej; dlatego warto liczyć wersję „po” i „przed” leasingiem. Sezonowość kapitału pracującego „psuje” wskaźniki w konkretnych miesiącach – TTM zwykle jest uczciwsze. Jednorazowe zdarzenia (odszkodowania, odwrócenie rezerw, sprzedaż aktywów) trzeba odfiltrować, bo nie mówią o zdolności do regularnej obsługi zadłużenia.
Pamiętaj też o definicjach: gotówka bywa ograniczona, factoring odwrotny bywa traktowany przez banki jak dług, a „CAPEX” do DSCR powinien obejmować przede wszystkim nakłady utrzymaniowe. Mieszanie danych jednostkowych z konsolidowanymi również prowadzi na manowce – trzymaj jedną perspektywę.
Jak używać wskaźników w decyzjach zarządczych
Kiedy DSCR i FCF/Interest są wąskie, polityka dywidendowa powinna zejść na drugi plan – priorytetem jest delewarowanie lub wydłużenie zapadalności długu. Jeśli EBIT/Interest stopniowo spada, rozważ miksy: hedging stopy, renegocjacje marż, zamianę części długu na kapitał, korekty CAPEX. W rozmowie z bankiem pokaż obie wersje metryk (po/przed IFRS 16), plan utrzymaniowego CAPEX i bufory płynnościowe – to zwiększa wiarygodność.
Szybki audyt wypłacalności:
- Zbierz bilans, RZiS i RPP w ujęciu TTM oraz ostatni rok, plus harmonogram spłat.
- Policz D/E, ND/E, Debt/Equity Ratio oraz EBIT/Interest, EBITDA/Interest, FCF/Interest, DSCR.
- Przygotuj wersje „po” i „przed” IFRS 16.
- Porównaj trend 12–36 miesięcy do median branżowych oraz do kowenantów.
- Wskaż 2–3 szybkie działania (np. redukcja CAPEX utrzymaniowego, upłynnienie zapasów, refinansowanie).
FAQ
DSCR czy Interest Coverage – co lepiej oddaje ryzyko?
Coverage mówi tylko o odsetkach. DSCR obejmuje także raty kapitałowe, dlatego lepiej opisuje „pełną” obsługę długu i zwykle to on trafia do kowenantów.
Czy nowy kredyt poprawia wypłacalność?
Płynność – przez chwilę tak. Wypłacalność – najczęściej nie, bo rosną przyszłe odsetki i suma zobowiązań.
Ujemny kapitał własny – jak interpretować wskaźniki?
Relacje do equity przestają być informatywne (dzielnik bliski zeru). W centrum uwagi pozostają miary gotówkowe i plan dokapitalizowania/konwersji długu.
TTM czy roczne sprawozdanie?
TTM lepiej pokazuje bieżącą kondycję i sezonowość; dane roczne są dobre do porównań długookresowych. Najrozsądniej używać obu.
Czy EBITDA/Interest to „bezpieczniejsza” wersja Coverage?
Bywa bardziej „miękka”, zwłaszcza po IFRS 16. Dlatego zawsze dokładaj EBIT/Interest i wariant gotówkowy FCF/Interest.
Słowniczek
Kapitał własny (Equity); dług oprocentowany (Interest-bearing debt, IBD); dług netto (Net Debt, ND); przepływy operacyjne (CFO); wolne przepływy pieniężne (FCF); pokrycie odsetek (Interest Coverage); wskaźnik obsługi długu (DSCR); wydatki inwestycyjne (CAPEX); leasing wg IFRS 16; wskaźnik zadłużenia (Debt Ratio).
Podsumowanie
Nie ma „srebrnej kuli”. Zestaw wskaźników, konsekwentna metodologia (definicje długu, CAPEX, IFRS 16) i analiza trendu to triada, która chroni przed złudzeniami. Twarde, gotówkowe metryki – DSCR i FCF-owe coverage – powinny ważyć najwięcej, bo to z gotówki spłaca się dług, nie z „papierowego” zysku.
Źródła i standardy:
Ustawa o rachunkowości; Kodeks spółek handlowych; Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (IAS 1, IAS 7, IFRS 16); praktyka bankowa dot. kowenantów kredytowych; modele ryzyka upadłości (Altman Z-Score i modyfikacje).
